Naamloos, uitzichtloos en expressieloos. Er is heel wat loos met het stilzwijgende hoofdpersonage uit A GENTLE CREATURE. Toch komt haar naïve, koppige doorzettingsvermogen om een voedselpakket bij haar man te krijgen, opgesloten in een gevangenis ver weg, nog het dichtst bij het doorbreken van de stilstand in een vastgeroeste post-Sovjetmaatschappij.

Het dorp waar de gevangenis zich bevindt – de echte bajesklanten krijgen we niet te zien – is een openluchtgevangenis met corrupte bewakers, sjacherende misdadigers en een in versleten denkpatronen geknechte bevolking. Toch begint Sergei Loznitsa zijn derde fictiefilm met een in gouden zonlicht badende landweg en een hoeve met hond die een rustiek leven doen vermoeden. Het is een sprookjesachtige aanzet voor een film die zijn realistische schets later inruilt voor een surrealistische schijnbeweging. Omdat een pakket met etenswaren als niet af te leveren wordt bestempeld, onderneemt de ‘zachtmoedige vrouw’ een tocht naar de gevangenis om haar man te kunnen bezoeken. In de wachtrij in het postkantoor, in de gevangenis en onderweg in bus, trein en taxi is er voortdurend gekibbel om haar heen; soms goed bedoeld, vaak ronduit beledigend. Niemand lijkt een blad voor de mond te nemen in het onbestemde hedendaagse Rusland, behalve als het gaat om de onderliggende waarheid. Aan die luidkeels verkondigde stroom opvattingen, oprispingen en faits divers voegt Loznitsa – ook in documentair werk zoals Maidan een liefhebber van een fijnzinnig geconstrueerde klankband ­– een hele reeks traditionele liederen toe, gezongen bij schrans- en danspartijen. In virtuoos gecomponeerde groepsscènes wordt de anonieme vrouw bijna een nevenpersonage, verdrongen door brallende, lallende en jammerende reis- of lotgenoten. Die meerstemmige taferelen vormen de kern van een trefzeker portret van een tragische Russische natie, slachtoffer van de geschiedenis met zelf een rist misdrijven op de kerfstok. Over dat idee van een grootse natie die zich tegelijk wentelt in slachtofferschap schreef ook Dostojevski al. Aan een kortverhaal van hem ontleent A GENTLE CREATURE zijn titel, maar anders dan de verfilming Une femme douce (1969) van Robert Bresson heeft Loznitsa zelfs het vertrekpunt van die tekst niet overgenomen. Wel onderzoekt hij de onderliggende vraag welke keuzes mensen kunnen doen afwijken van een pad naar algehele lethargie. De ‘zachtmoedige vrouw’ probeert in te gaan tegen het systematische gebrek aan informatie. Ze botst op afwijzing, moedwillige onwetendheid en valse raad, tot iedereen collectief in slaap sukkelt. Voor wie wakker blijft en de ogen niet sluit, behelst de geschiedenis verandering.

> INFO & TIJD